Επιλογή Επαγγέλματος των Χαρισματικών Μαθητών: Όταν το Ταλέντο γίνεται Δίλημμα...

Κατά τη διάρκεια της σχολικής διαδρομής, ο επαγγελματικός προσανατολισμός αποτελεί το μέσο για τη διερεύνηση των ικανοτήτων και των ενδιαφερόντων του κάθε μαθητή με στόχο την κατάλληλη επιλογή σπουδών. Στην ειδική αγωγή, τα προγράμματα επαγγελματικού προσανατολισμού χρειάζεται να λάβουν υπ’όψιν ορισμένες βασικές παραμέτρους όπως τις ιδιαιτερότητες και ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών, τα ειδικότερα δικαιώματα που πηγάζουν από τις ανάγκες τους καθώς και τη στάση της κοινωνίας απέναντί τους (Δελασσούδας, 2004). Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που ο μαθητής είναι χαρισματικός; Στην περίπτωση των χαρισματικών μαθητών η παρέμβαση διαφοροποιείται ακόμη περισσότερο καθώς πρόκειται για άτομα με πολλαπλά ταλέντα και ασυνήθιστα υψηλές επιδόσεις σε έναν ή περισσότερους τομείς.

Η χαρισματικότητα χαρακτηρίζεται από μία ασύγχρονη εξέλιξη που σημαίνει μία έλλειψη συγχρονισμού στο ρυθμό της γνωστικής, συναισθηματικής και βιολογικής εξέλιξης των χαρισματικών ατόμων (Morelock, 1992). Οι έρευνες έχουν εντοπίσει κάποια βασικά χαρακτηριστικά άτομα: την αποκλίνουσα νόηση (δημιουργικότητα), τη διέγερση, την ένταση, την ευαισθησία, την οξυμένη αντίληψη, την τελειομανία (Lovecky, 1986; Moon, Kelly & Feldhusen, 1997; Torrance, 1965). Τα χαρακτηριστικά αυτά από μόνα τους ίσως δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη σημασία. Εκείνο που διαφέρει είναι ο τρόπος και η ένταση με την οποία εκδηλώνονται και η επίδρασή τους στην αυτοεκτίμηση του ίδιου του χαρισματικού ατόμου και στις σχέσεις του με τους άλλους, οι οποίες θα εξαρτηθούν από τον τρόπο με τον οποίο οι αντιδράσεις του γίνονται αντιληπτές.

Χαρακτηριστικό των χαρισματικών μαθητών είναι το πολλαπλό δυναμικό (multipotentiality), η ποικιλία ενδιαφερόντων και ικανοτήτων καθώς και επαγγελματικών επιλογών που διαθέτουν. Συχνά ακούν από το περιβάλλον τους «Μπορείς να ασχοληθείς με οτιδήποτε θέλεις», γεγονός που δυσκολεύει την τελική τους απόφαση και τη διάκριση των προσωπικών τους αξιών. Επιπλέον, χαρακτηρίζονται από έλλειψη ικανότητας να αναγνωρίσουν τις αδυναμίες και τους περιοριστικούς παράγοντες στη διαδικασία επιλογών και μεγάλη ανάγκη από ανεξαρτησία-αυτονομία (Kerr, 1981).

H επιλογή επαγγέλματος των χαρισματικών μαθητών είναι πολύπλοκη και αγχογόνος διαδικασία καθώς καλούνται να διαλέξουν από πλήθος επιλογών (overchoice syndrome). Έχει προκύψει ότι εκδηλώνουν έντονο ενδιαφέρον για διερευνητικά και επιχειρησιακά επαγγέλματα σύμφωνα με την τυπολογία του Holland. Διαθέτουν ανεπτυγμένες ηγετικές ικανότητες και εμφανίζουν έντονο ενδιαφέρον για συνεισφορά στo κοινωνικό σύνολο. Για αυτούς τους μαθητές η επαγγελματική επιλογή αποτελεί υπαρξιακό δίλημμα που συχνά συνοδεύεται από κρίση ταυτότητας. Αναζητούν σκοπό και νόημα στο επάγγελμα που θα επιλέξουν και ονειρεύονται την «τέλεια καριέρα». Η εργασία είναι μία μορφή αυτοέκφρασης και η σταδιοδρομία αντανακλά τη φιλοσοφία τους για τη ζωή (Silverman, 1993; Kerr & Claiborn, 1991).

Η λήψη επαγγελματικής απόφασης αποτελεί μία σύνθετη διαδικασία για τους χαρισματικούς μαθητές. Αυτό που την καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη είναι ο περιορισμός της επιλογής ενός μόνο επαγγέλματος ενώ διαθέτουν ποικίλες ικανότητες. Καλούνται να σχεδιάσουν την καριέρα τους πολύ νωρίς χωρίς να έχουν την συναισθηματική ωριμότητα που απαιτείται και να συμφιλιώσουν τους προσωπικούς τους στόχους με τις προσδοκίες του κοινωνικού περιβάλλοντος. Ως αποτέλεσμα, καθυστερούν στη λήψη επαγγελματικής απόφασης και συχνά στην κοινωνική ανάπτυξη (γάμος, οικογένεια κλπ) (Kerr, 1981b).

Για τη λήψη της επαγγελματικής απόφασης, συντελούν ψυχολογικοί, ψυχοδημιουργικοί και κοινωνικοί παράγοντες (Perrone, 1991). Ξεκινώντας από τους ψυχολογικούς παράγοντες, οι χαρισματικοί μαθητές είναι πιο πιθανό να εργάζονται στην ίδια δουλειά σε όλη τους τη ζωή, έχουν υψηλή εμπλοκή του «εγώ» στο επάγγελμά τους, μεγάλη ανάγκη για επιτεύγματα και υψηλή γνώση καθώς και ισχυρή επιθυμία να επηρεάσουν την κοινωνία. Αισθάνονται ευτυχή όταν αναλαμβάνουν έναν σκοπό τον οποίο θέλουν να επιτύχουν. Ως προς τους ψυχοδημιουργικούς παράγοντες, τα χαρισματικά άτομα δοκιμάζουν τα προσωπικά τους όρια και τα όρια του περιβάλλοντος, είναι ικανά να δημιουργήσουν το δικό τους μέλλον, έχουν ικανότητα ανάληψης κινδύνου και είναι πιθανόν να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν ασυμφωνίες στη ζωή τους ως ένδειξη ότι συμμετέχουν πλήρως στη ζωή. Τέλος, στους κοινωνικούς παράγοντες εντάσσεται το γεγονός ότι αποδίδουν έμφαση όχι σε αυτό που είναι αλλά σε αυτό που θα γίνουν, έχουν ευρύτερη άποψη του κόσμου και μεγαλύτερη αίσθηση της κοινωνικής ευθύνης.

Ο επαγγελματικός προσανατολισμός σε χαρισματικούς μαθητές απαιτεί γνώση των ιδιαίτερων θεμάτων που αντιμετωπίζει αυτός ο πληθυσμός. Αν λάβουμε υπ’όψιν τα πολλαπλά ενδιαφέροντα που έχουν, τα υπαρξιακά τους διλήμματα και το φόβο της λανθασμένης επιλογής που τους καθιστούν αναποφάσιστους ή τους οδηγούν σε αποφάσεις πολύ νωρίς, προκύπτει η έντονη ανάγκη για επαγγελματική καθοδήγηση. Οι χαρισματικοί μαθητές χρειάζονται επιπλέον χρόνο για τις επαγγελματικές τους επιλογές, ευρύ εκπαιδευτικό υπόβαθρο με ποικίλες κατευθύνσεις και υποστήριξη ώστε να διαχωρίσουν τα προσωπικά ενδιαφέροντα και τις προσδοκιών από τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος (Silverman, 1989).

Οι στόχοι ενός προγράμματος επαγγελματικού προσανατολισμού των χαρισματικών μαθητών είναι οι ακόλουθοι (Silverman, 1989; Milgram, 1991a):

• Κατανόηση της φύσης της χαρισματικότητας
• Διάκριση δυνατοτήτων και αδυναμιών
• Πλήρης και ακριβής πληροφόρηση για τις δυνατότητες εκπαιδευτικών επιλογών
• Εξερεύνηση των επαγγελμάτων που αντιστοιχούν στα ενδιαφέροντά τους
• Προσωρινές τοποθετήσεις για απόκτηση πραγματικής εμπειρίας
• Διαχωρισμός επάγγελμα-χόμπυ
• Προετοιμασία για αλλαγές καριέρας
• Ενδυνάμωση φιλοδοξιών των παιδιών που δεν έχουν μεγάλη ενθάρρυνση

Ο σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού που θα ασχοληθεί με χαρισματικούς μαθητές καλείται να είναι καταρτισμένος στην προσέγγιση των χαρισματικών παιδιών και να τα διαβεβαιώνει ότι η πληθώρα των ενδιαφερόντων είναι προσόν και όχι εμπόδιο. Επιπλέον, σε συνεργασία με γονείς και εκπαιδευτικούς, θα προχωρούν σε παρέμβαση βασισμένη στις αξίες των μαθητών και με προσανατολισμό σε επαγγέλματα με περιθώρια εξέλιξης και συνεχούς ανάπτυξης.