Κοινωνική Δικτύωση και Εφηβεία: Εσύ πόσους "Friends" έχεις;

Τα κοινωνικά δίκτυα είναι μέρος των εφαρμογών της νέας έκδοσης του παγκόσμιου ιστού που αναφέρεται και ως Web2.0. Οι διαδικτυακές πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων επιτρέπουν την επικοινωνία μέσω υπολογιστή, με στόχο οι χρήστες να “παράγουν” και να μοιράζονται πληροφορίες και περιεχόμενο. Όπως αναφέρει η αρχική σελίδα της Ελληνικής έκδοσης του Facebook “Χάρη στο Facebook, συνδέεστε με τους κοντινούς σας ανθρώπους και μοιράζεστε πράγματα μαζί τους”.

Στοιχεία του 2010 από την ίδια έρευνα (EU KIDS Online) δείχνουν ότι στην Ελλάδα το Facebook αποτελεί την πλατφόρμα επιλογής για το 51% των παιδιών ηλικίας 9-16 ετών που έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και για το 93% των χρηστών κοινωνικών δικτύων. Οι βασικές λειτουργίες στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης είναι η δημιουργία και επεξεργασία του προφίλ, το friending – δηλαδή η οργάνωση και διαχείριση των “φίλων”, και ο σχολιασμός – επικοινωνία. Πρόσθετες λειτουργίες είναι η ανάρτηση μηνυμάτων αλλά και προσκλήσεων σε εκδηλώσεις και συνδέσμων, το “κατέβασμα” βίντεο και μουσικής, το “ανέβασμα” μουσικής, η ενημέρωση του status, η ανάρτηση φωτογραφιών, το blogging, και η δημιουργία και η κοινή χρήση εικονικών αντικειμένων.

Ο βασικός λόγος που οι έφηβοι κάνουν χρήση των κοινωνικών δικτύων είναι για να μένουν συνδεδεμένοι με τους φίλους τους (Lenhart & Madden, 2005). Το 83% των εφήβων χρηστών έχουν προσθέσει σχόλια σε φωτογραφίες που ανήρτησαν οι φίλοι τους, ενώ 77% έχουν αναρτήσει δημόσια μηνύματα σε σελίδες φίλων και περίπου οι μισοί στέλνουν μηνύματα ή συνομιλούν (chat) μέσα από αυτές τις ιστοσελίδες (Lenhart et al., 2010). Τα κοινωνικά δίκτυα παρέχουν πολλαπλά επικοινωνιακά μέσα στους χρήστες του, όπως η ανάρτηση προσκλήσεων σε εκδηλώσεις και παρακολούθηση blogs φίλων. Ενώ το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο είναι ο πιο συνήθης τρόπος διαδικτυακής επικοινωνίας για ενηλίκους, τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν πλέον το βασικό εργαλείο διαδικτυακής επικοινωνίας για τους εφήβους (Boyd & Jenkins, 2006).

Οι σημερινοί έφηβοι αποτελούν μία μοναδική γενιά. Γεννήθηκαν μετά το νέο κύμα της άνθησης της διαδικτυακής τεχνολογίας και νέων εφαρμογών και είναι “σημαδεμένοι” από τα διαδικτυακά μέσα επικοινωνίας. Πολλές από τις συμπεριφορές των σημερινών εφήβων είναι παρόμοιες με εκείνες των προηγούμενων γενεών. Ανέκαθεν κυριαρχούσε η συμμόρφωση προς τους συνομηλίκους, η σύγκρουση με τους ενήλικες και η ανάγκη για σταδιακή ανεξαρτησία. Ο τρόπος με τον οποίον επικοινωνούν οι έφηβοι της γενιάς του διαδικτύου έχει αλλάξει δραστικά αλλά η σημασία των σχέσεων με τους συνομήλικους παραμένει ισχυρή και αναλλοίωτη. Οι κοινωνικές εκφράσεις, η γλώσσα και οι πρακτικές μπορεί να έχουν αλλάξει αλλά η βασική ανάγκη του “ανήκειν” και της επικοινωνίας με τους συνομηλίκους μένει απαράλλακτη. Η νεολαία πάντα είχε την ανάγκη να συναθροίζεται, να δημιουργεί παρέες και “κλίκες”. Αυτό που γινόταν στο παρελθόν στη γειτονιά ή αργότερα στο εμπορικό κέντρο, τώρα γίνεται στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Τα κοινωνικά δίκτυα συχνά συγκρίνονται με τα “στέκια” των προηγούμενων γενεών (Muri, 2009). Οι συγκρούσεις μεταξύ των συνομηλίκων και οι προβληματικές συμπεριφορές, αντίστοιχα, έχουν μετατοπισθεί στο διαδίκτυο. Κάποια από τα προβλήματα είναι παλιά – όπως οι περιπτώσεις του εκφοβισμού (bullying) – που απλά μεταφέρθηκαν στο διαδικτυακό περιβάλλον (και έγιναν cyber-bullying). Όπως επεσήμανε ο Goodstein “οι διαδικτυωμένοι έφηβοι εξακολουθούν να πειραματίζονται με διαφορετικές ταυτότητες, ανάμεσα σε παρορμητικότητα και ιδεαλισμό, την υπευθυνότητα, την αίσθηση του αήττητου, τη διαχείριση των σωματικών αλλαγών, την απομάκρυνση από τους γονείς και τη δημιουργία ουσιαστικών σχέσεων με φίλους (2007, σελ.2).

Το διαδίκτυο έχει επανακαθορίσει τους τρόπους και τα μέσα που εκφράζουν τις αναπτυξιακές ανησυχίες τους οι έφηβοι. Για τη γενιά του διαδικτύου η αποδοχή από τους συνομήλικους, η αυτο-αξιολόγηση του εαυτού και η διαπραγμάτευση της ταυτότητας εκφράζονται σ’ένα νέο κοινωνικό περιβάλλον – τα κοινωνικά δίκτυα. Τα κοινωνικά δίκτυα έγιναν η νέα πραγματικότητα κοινωνικής αλληλεπίδρασης και το νέο πλαίσιο για την εφηβική ανάπτυξη.

Οι επιπτώσεις της χρήσης του διαδικτύου, και ιδιαίτερα των κοινωνικών δικτύων, στις κοινωνικές σχέσεις, εξακολουθεί να είναι θέμα διαμάχης. Μία επιφανής υπόθεση – που αναφέρεται ως η υπόθεση της μετατόπισης, - υποστηρίζει ότι ο χρόνος που διατίθεται (ή δαπανάται) στην κοινωνική δικτύωση αποσπάται από τη δια ζώσης επικοινωνία (με φίλους και οικογένεια). Η αντίθετη, και περισσότερο θετική άποψη – η υπόθεση της διέγερσης – υποστηρίζει ότι οι διαδικτυακές επικοινωνιακές χρησιμοποιούνται για τη διατήρηση των υφιστάμενων φιλικών σχέσεων, ενισχύοντας έτσι την κοινωνική προσαρμογή.

Η επικοινωνία μέσω διαδικτύου προσφέρει ευκαιρίες. Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι τα κοινωνικά δίκτυα παρέχουν πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη της προσωπικής ταυτότητας των εφήβων αλλά και πεδίο εξάσκησης της ανεξαρτησίας και των κοινωνικών δεξιοτήτων – δύο θεμελιώδεις στόχους της εφηβικής ανάπτυξης. Δεν υπάρχουν δεδομένα που να προτάσσουν περιορισμό της επαφής των εφήβων με τα κοινωνικά δίκτυα.

Στόχος της πολιτείας θα πρέπει να είναι η ενημέρωση των νέων για το σωστό τρόπο χρήσης των κοινωνικών δικτύων – με ασφάλεια και με σεβασμό στους κανόνες. Η γονική διαμεσολάβηση είναι σημαντική και πρέπει να οριοθετεί την ασφαλή χρήση – με τρόπο κατάλληλο για κάθε αναπτυξιακή φάση. Τέλος, η εκπαίδευση στα διαδικτυακά μέσα επικοινωνίας θα μπορούσε να είναι μέρος των σχολικών προγραμμάτων και πιθανόν και εκπαιδευτικό εργαλείο στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

 
Πηγή: Τζαβέλλλα, Ε. (2011). Κοινωνική Δικτύωση – Συνήθειες και Ψυχολογία Ανήλικων Χρηστών. Επιμορφωτικό υλικό του προγράμματος ΑΡΙΑΔΝΗ.