Οι Φάσεις της Εξέλιξης του Ζευγαριού

Το ερώτημα στη ζωή είναι πώς να βρούμε την ισορροπία ανάμεσα στην ανάγκη για αυτονομία και στην ανάγκη για συντροφικότητα, πώς να ικανοποιήσουμε και τις δύο, πώς να πετύχουμε τη «σύνθεση ανάμεσα στο ξένο και το γνώριμο, τη διέγερση και την ασφάλεια, την αυτονομία και τη συντροφικότητα» (Bischof, 1994, σ.497). Κινούμαστε συνεχώς σαν το εκκρεμές ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους. Η τέχνη είναι να μην κολλήσει κάποιος  σε έναν πόλο.

Ο κίνδυνος, αν κάποιος κολλήσει στη συντροφικότητα, είναι να χάσει την επαφή με τον εαυτό του, ενώ, αν κολλήσει στην αυτονομία, είναι να νιώσει μεγάλη μοναξιά.  Επίσης, ας ληφθεί υπόψη ότι κάθε σύντροφος έχει αυτές τις ανάγκες σε διαφορετικό βαθμό. Άλλος χρειάζεται πιο πολλή επικοινωνία και κοινές δραστηριότητες και άλλος πιο πολλή απομόνωση. Με δεδομένο ότι καμία ανάγκη δεν είναι κατακριτέα, η ικανοποίηση όλων των αναγκών μέσα στη σχέση είναι μία σύνθετη διαδικασία.

Καθώς οι  σύντροφοι αναζητούν την ισορροπία ανάμεσα στη συντροφικότητα και στην αυτονομία, περνάνε από πέντε φάσεις (σύμφωνα με προφορικές περιγραφές του Jellouschek)

• Συγχώνευση. Είναι η φάση του πρώτου έρωτα, το διάστημα που οι σύντροφοι θέλουν να είναι συνεχώς μαζί, να μοιράζονται τα πάντα αν είναι δυνατόν. Συνήθως καθένας εξιδανικεύει τον άλλο και προβάλλει σε αυτόν όλες του τις προσδοκίες για ένα φανταστικό σύντροφο. Όμορφες στιγμές αλλά και τραυματικές εμπειρίες από την παιδική ηλικία επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά των συντρόφων. Για παράδειγμα, κάποιος προσκολλάται  στον σύντροφό του γιατί βρίσκει σε αυτόν τη ζεστασιά και την τρυφερότητα που του έλειψαν από τους γονείς του. Κάποιος άλλος ζηλεύει και λειτουργεί κτητικά, αν δεν έχει βιώσει την άνευ όρων αγάπη της μητέρας του.
  Πέρα όμως από τις προβολές, σε αυτήν τη φάση βρίσκονται  και τα αποθέματα της σχέσης, το όραμα των συντρόφων, οι δυνατότητες που έχουν ως ζευγάρι. Αργότερα σε δύσκολες περιόδους μπορούν να ανατρέξουν στα βιώματα αυτής της εποχής και να αντλήσουν ιδέες γι’αυτό που μπορεί να υπάρξει μεταξύ τους. Η φάση της συγχώνευσης δεν διαρκεί πολύ, γιατί η ανάγκη για αυτονομία μένει παραμελημένη. Κάποιοι ικανοποιούν την ανάγκη για αυτονομία αναζητώντας νέο σύντροφο κάθε φορά που τελειώνει η συγχώνευση. Κατ’αυτόν τον τρόπο είναι συνεχώς ερωτευμένοι με διαφορετικά πρόσωπα και αποφεύγουν την αυτονόμησή τους. 

• Αντίσταση. Η αντίσταση στη συγχώνευση εμφανίζεται με ποικίλους τρόπους: καβγάδες, σεξουαλικές δυσκολίες, κατάθλιψη, εξωσυζυγική σχέση κ.ά. Σε αυτήν τη φάση ο ένας βιώνει τον άλλο ως εμπόδιο. Για παράδειγμα, η γυναίκα κατηγορεί τον άνδρα για το ότι εκείνη δεν εργάζεται. Ο άνδρας ισχυρίζεται ότι φταίει η γυναίκα που έχουν σπάνια ερωτική επαφή.Υπάρχει εξάρτηση που βιώνεται αρνητικά, ενώ στην προηγούμενη φάση, αυτή η εξάρτηση ήταν θετική. Τώρα ισχύει το «μαζί δεν κάνουμε και χώρια δεν μπορούμε». Λειτουργούν σαν δύο ημικύκλια που αναφέρονται το ένα στο άλλο.

• Διαφοροποίηση. Στην τρίτη φάση της διαφοροποίησης δεν ρίχνει πια ο ένας το φταίξιμο στον άλλο για ό,τι τον ενοχλεί. Καθένας παίρνει την ευθύνη για τη δική του εξέλιξη. Καθένας επικεντρώνεται στο πώς ο ίδιος συμβάλλει στην κατάσταση που τον ενοχλεί.Η σύζυγος αναγνωρίζει ότι τελικά είναι δική της επιλογή  που δεν δουλεύει ή που δεν επιτρέπει στον εαυτό της να χαλαρώνει κάποιες ώρες. Ο σύζυγος αναγνωρίζει με ποια δική του συμπεριφορά μειώνει την πιθανότητα ερωτικής επαφής (π.χ. είναι βιαστικός, απότομος). Καθένας αναλαμβάνει τις ευθύνες του και φροντίζει τον εαυτό του. Σε αυτήν τη φάση ικανοποιείται η ανάγκη για αυτονομία. Είναι σαν ψυχολογικό διαζύγιο, υπάρχει ρίσκο. Το να λειτουργήσει ένας άνθρωπος αυτόνομα είναι ιδιαίτερα δύσκολο, όταν δεν έχει βιώσει την «πρωτεύουσα οικειότητα», το δέσιμο με τη μητέρα στη βρεφική ηλικία. Υπάρχει συνήθως ο φόβος ότι αν στραφεί στον εαυτό του, ο σύντροφος θα τον εγκαταλείψει.
• Επαναπροσέγγιση. Αν δεν χωρίσουν οι σύντροφοι στη φάση της διαφοροποίησης, αν ανακαλύψουν ότι εκτιμούν σημαντικές πλευρές ο ένας στον άλλο, τότε το πιθανότερο είναι ότι θα νιώσουν έλξη και θα πλησιαστούν ξανά σε άλλη βάση: ο ένας βλέπει τον άλλο περισσότερο όπως είναι πραγματικά και λιγότερο όπως θα ήθελε να είναι – οι προβολές είναι πολύ λιγότερες σε σύγκριση με την πρώτη φάση.
• Ένωση σε πιο ώριμο επίπεδο. Αν οι σύντροφοι πλησιαστούν ξανά, τότε προχωρούν στην πέμπτη φάση. Σε αυτήν τη φάση κάθε σύντροφος διατηρεί την αυτονομία του και ταυτόχρονα δημιουργεί μία νέα ολότητα με τον άλλο. Σύμφωνα με τον Schellenbaum (1993, σ.18) κάθε σύντροφος φθάνει στο σημείο να αντιλαμβάνεται στον άλλο ταυτόχρονα κάτι ξένο και κάτι δικό του: «Εγώ δεν είμαι εσύ, αλλά εσύ μου αποκαλύπτεις αυτό που μου λείπει από τον εαυτό μου». Ο σύντροφος με τα δικά του χαρακτηριστικά αποτελεί πρότυπο για να αναπτύξει και ο άλλος αυτές τις πλευρές στον εαυτό του. Η διαφορετικότητα του άλλου βιώνεται επομένως ως πρόκληση για προσωπική εξέλιξη.

 Οι σύντροφοι δεν περνούν ταυτόχρονα τις φάσεις εξέλιξης που περιγράφηκαν παραπάνω. Συνήθως ο ένας είναι ο κινητήριος μοχλός της εξέλιξης και ο άλλος ακολουθεί.

Αποσπάσματα από το βιβλίο της Βιργινίας Ιωαννίδου «Η τέχνη της συντροφικής ζωής: μια συστημική προσέγγιση», εκδόσεις Γνώση.